تقسیم دیه بین اولیای دم چگونه است؟ اطلاعات جامع درباره تقسیم دیه

به طور خلاصه در تقسیم دیه بین اولیای دم، چند نکته مهم وجود دارد:
۱- نحوه تقسیم دیه بین اولیای دم ماننده تقسیم سهم الارث می‌باشد.
۲- بستگان مادری، از دیه سهمی نمی‌برند.
۳- مانند ارث در دیه هم نسبت بین مرد و زن دو به یک است.

توضیات تکمیلی را به شرح فهرست زیر بخوانید:

• دیه چیست؟
• دیه بین چه کسانی تقسیم می‌شود؟ فرمول تقسیم دیه بین وراث چیست؟
• چه کسانی در تقسیم دیه بین اولیای دم دیه دریافت نمی‌کنند؟
• سهم پدر و مادر از دیه فرزند
• سهم زن و شوهر از دیه یکدیگر
• سهم دیه خواهر و برادر
• یک اشتباه رایج در فرمول تقسیم ارث و دیه
• تغلیظ دیه چیست؟ چه زمانی پرداخت دیه بیشتر می‌شود؟
• تساوی دیه زن و مرد با یک تبصره
• مهلت پرداخت دیه
• مواد قانونی مرتبط به تقسیم دیه بین وراث

دیه چیست؟

برای آشنایی با موضوع تقسیم دین بین وراث ابتدا لازم است که تعریفی از دیه داشته باشیم و بدانیم که دیه چیست؟ در پاسخ به این سئوال گفته شده است: دیه مالی است که در صورت وقوع جنایت بر نفس و یا اعضای بدن و یا ایراد جرح باید ادا شود.
در حقیقت دیه مالی است که پرداخت آن به سبب قتل و یا جنایت بر نفس و یا عضو بر عهدۀ جانی و یا قائم مقام او می‌باشد و باید آن را به مجنی‌علیه و یا ولی او ادا کند. و در اصطلاح حقوقی، دیه مالی است که از طرف شارع برای جنایات تعیین شده است.

دیه بین چه کسانی تقسیم می‌شود؟ فرمول تقسیم دیه بین وراث چیست؟

۱- شخص مجنی علیه

اولویت اول دریافت دیه، مجنی علیه، یعنی که کسی که جنایت بر او واقع شده است می‌باشد. دیه بر خلاف ارث فقط بعد از فوت به افراد تعلق نمی‌گیرد و آسیب اگر در حدی نباشد که موجب مرگ شود دیه به خود شخص مجنی علیه تعلق می‌گیرد

۲- طلبکار و زن مهریه نگرفته

بنا بر قواعد کلی چون دیه مانند ارث و در حکم آن است. طلبکاران متوفی از جمله زوجه برای مهریه میتوانند قبل از تقسیم ارث مطالبه طلب و تقاضای توقیف دیه را کنند. پس پاسخ به این پرسش که آیا مهریه از دیه پرداخت میشود مثبت است.

۳-ورثه

اگر شخص مجنی علیه فوت کند و طلبکاری نداشته باشد ورثه پس از دریافت دیه، می‌توانند اقدام به تقسیم آن، میان خود نمایند.

بیشتر بخوانید: نرخ دیه سال ۱۴۰۱ اعلام شد

چه کسانی در تقسیم دیه بین اولیای دم دیه دریافت نمی‌کنند؟

۱- ورثه مادری ۲-قاتل

۱- بر اساس قانون مدنی، زنده بودن هر یک از وراث درجات و طبقات بالا، مانع ارث بری وراث سایر درجات و طبقات خواهد شد. نکته شایان ذکر بر مبنای تبصره ماده ۴۵۲ قانون مجازات اسلامی، این است که بستگان مادری، از دیه ارث نمی‌برند و در مشخص کردن سهم دیه وراث، باید این موضوع را در نظر داشت.

۲-قتل مانع از ارث و دیه است و مطابق ماده ۸۸۰ قانون مدنی زمانی مانع از ارث است که فردی عمداً مورث خود را به قتل برساند اعم از اینکه قتل بالمباشره باشد یا بالتسبیب، منفرداً باشد یا به شرکت دیگری.

لازم به ذکر است که با بخشش دیگر ورثه هم قاتل مستحق ارث و دیه نمی‌شود. همچنین اگر وارثی به عمد سبب ساقط شدن جنین شود گرچه فعل او از نظر کیفری قتل نیست ولی به حکم ماده ۸۵۲ قانون مدنی از ارث و دیه محروم میشود.

دیه و سهم اولیای دیه طبق قانون ارث

افرادی که دیه دریافت می‌کنند و گروه‌بندی آن‌ها مانند ورثه است (البته غیر از خانواده مادری که دیه دریافت نمی‌کنند) و با وجود هر گروه نزدیک تر، گروه و طبقه دور‌تر از ارث و دیه محروم می‌شوند

بیشتر بخوانید: جدول و محاسبه دیه سال ۱۴۰۱ زن و مرد در ماه‌های حرام و غیرحرام

چند مثال برای تقسیم ارث

سهم پدر و مادر از دیه فرزند مجرد

در صورتیکه شخص متوفی مجرد باشد و به وی دیه تعلق بگیرد، تمام مبلغ دیه به پدر ومادر وی می‌رسد. در این حالت برطبق قانون، سهم مادر از دیه فرزند مجرد یک سوم و سهم پدر از دیه فرزند مجرد، دو سوم تعیین شده است. در صورتیکه شخص متوفی مجرد برادر و خواهر داشته باشد و پدر ومادر در قید حیات باشند، به برادر و خواهر وی دیه تعلق نمی‌گیرد. اما اگر پدر و مادر متوفی مجرد فوت کرده باشند، دیه به خواهر و برادر متوفی مجرد می‌رسد. همچنین در صورتیکه پدر متوفی مجرد زنده باشد و مادر فوت کرده باشد، تمام سهم دیه به پدر تعلق دارد و برادر و خواهر هیچ سهمی از دیه متوفی مجرد ندارند.

سهم پدر و مادر از دیه فرزند متأهل

اگر مقتول، متاهل باشد سهم پدر و مادر بستگی دارد به اینکه او فرزد و همسر داشته است یا خیر.

اگر همسر مقتول فرزند داشته باشد، به وی یک هشتم سهم دیه تعلق می‌گیرد. سهم پدر ومادر هر کدام از سهم دیه فرزند متوفی متاهل یک ششم دیه است. سپس بقیه مبلغ دیه بین فرزندان تقسیم می‌شود.

در نتیجه سهم پسر از دیه پدر متوفی دوبرابر سهم دختر است. همچنین اگر همسر متوفی باردار باشد، جنین از دیه سهم دارد. در صورتیکه شخص مقتول متاهل خانم است و ازدواج کرده باشد و دارای فرزند است، از مبلغ دیه، یک چهارم به همسر دائمی وی تعلق دارد. اما اگر زوجه فرزند نداشته باشد، سهم شوهر از دیه همسر خود، نصف سهم دیه است. همچنین در صورتیکه شخص متوفی مرد باشد و همسر دائمی داشته باشد که فرزند ندارد، به همسر وی یک چهارم سهم دیه تعلق می‌گیرد و بقیه مبلغ دیه به والدین متوفی می‌رسد.

سهم زن و شوهر از دیه یکدیگر

زن و شوهر اولیای دم یکدیگر نیستند اما از دیه ارث می‌برند. یعنی زن و شوهر در تصمیم قصاص نقشی ندارند ولی اگر وارد مرحله دیه شود، جزء ورثه محسوب میشوند.
ارث زن از دیه شوهر در صورت بودن فرزند برای زن یک هشتم ماترک و در صورتی که فرزند نباشد یک چهارم سهم الارث زن (زوجه) است.
ارث شوهر از دیه زن در صورت بودن فرزند برای زن یک چهارم ماترک و در صورتی که فرزند نباشد یک دوم سهم الارث شوهر (زوج) است.

تقسیم دیه مادر

اگر به اولیای دم مادری دیه تعلق بگیرد و والدین مادر نیز فوت کرده باشند، دیه مادر به شکل زیر میان اولاد او تقسیم می‌شود:

یک فرزند تمام دیه را به می‌برد.
چند فرزند اگر همه دختر یا همه پسر باشند، بالسویه از دیه دریافت می‌کنند.
اگر چند فرزند دختر و پسر باشند، پسر دو برابر دختر دیه می‌گیرد.

تقسیم دیه پدر

با قتل پدر، اگر همسرش زنده باشد، ابتدا مهریه او از دیه پرداخت می‌شود.

نحوه تقسیم دیه خواهر و برادر

خواهر و برادر در طبقه دوم وراث قرار می‌گیرند. اگر وراث طبقه اول وجود نداشته باشد، نوبه به طبقه دوم می‌رسد.

دیه به پدر بزرگ و مادر بزرگ

اگر متوفی هیچ ورثه‌ای از طبقه اول نداشته باشد، دیه او به طبقه دوم که شامل پدربزرگ، مادربزرگ، برادر، خواهر و اولاد آن‌ها می‌رسد.

بنابراین تنها در صورت‌عدم وجود فرزند، همسر و والدین، به خواهر و برادر دیه میرسد. اگر متوفی فقط یک خواهر یا فقط یک برادر داشته باشد، همه دیه متعلق به او خواهد بود.

نکته کلی و مهم

به طور کلی اگر متوفی پدر یا مادری باشد که اولاد متعدد دختر و پسر دارد، دیه پسر دو برابر دختر خواهد بود.

یک اشتباه رایج در فرمول تقسیم ارث و دیه

اینکه شخص فوت شده زن باشد یا مرد در نحوه تقسیم و فرمول تقسیم دیه تفاوتی نمیکند. اشتباه رایجی است که فکر میکنند دیه مادر بین فرزندان دختر و پسر مساوی تقسیم میشود.

تغلیظ دیه چیست؟ چه زمانی پرداخت دیه بیشتر می‌شود؟

یکی از باورهای اشتباه در فرهنگ عامیانه این است که دیه در ماه‌های حرام دوبرابر می‌شود. این موضوع برداشتی غلط از یک حکم واقعی است.

اما قانون در این رابطه چه می‌گوید؟ در قانون اصطلاحی به عنوان «تغلیظ دیه» در ماه‌های حرام وجود دارد اما این معنای دو برابر شدن دیه نیست و به مبلغ دیه در این ماه‌ها یک سوم دیه اضافه می‌شود.

ماه‌های حرام کدامند؟

ماه‌های حرام طبق قانون اسلامی و قوانین ایران، ماه‌های محرم، رجب، ذی القعده و ذی الحجه هستند.

یک باور اشتباه دیگر درباره تغلیظ دیه

اما درباره ماه‌های حرام نیز برخی تصور می‌کنند ماه رمضان و ماه صفر نیز ماه حرام هسنتد که این موضوع نیز اشتباه است.

چند نکته مهم درباره تغلیظ دیه

الف: تغلیظ دیه فقط درمورد صدماتی است که منجر به فوت شده باشد و شامل دیه اعضای بدن که شخص آسیب دیده زنده مانده است نمی‌شود.
ب: در افزایش دیه در ماه‌های حرام شرط این است که ضربه منجر به فوت و فوت شخص هر دو در ماه حرام باشد و اگر مثلا ضربه در ماه حرام وارد شود اما فوت در ماه دیگری باشد این مورد شامل افزایش دیه نمی‌شود.
ج: تغلیظ دیه غیر از ماه‌های حرام شامل مکان‌های حرام نیز می‌شود که محدوده حرم مکه (صرفاً کعبه ومسجد الحرام) است.
د: در حکم افزایش دیه و تغلیظ دیه تفاوتی بین قتل عمد و غیرعمدی مانند تصادفات نیست و هر دو شامل افزایش دیه می‌شوند

تساوی دیه زن و مرد با یک تبصره

طبق قوانین شرعی دیه زن نصف دیه مرد است اما با یک تبصره قانونی با پرداخت ما به التفاوت از طرف صندوق تأمین خسارات‌های بدنی دیه زن و مرد مساوی شده است. قانون مجازات اسلامی جدید که در سال ۱۳۹۲ به تصویب رسید، در تبصره‌ای ذیل ماده ۵۵۱، مقرر داشته است: «در کلیه جنایاتی که مجنیٌ‌علیه مرد نیست، معادل تفاوت دیه تا سقف دیه مرد از صندوق تأمین خسارات‌های بدنی پرداخت می‌شود.»

مهلت پرداخت دیه

قانون مجازات اسلامی با مواد ۴۸۸-۴۹۱ تکلیف مهلت پرداخت دیه را به شکل زیر مشخص کرده است:

ماده ۴۸۸
مهلت پرداخت دیه، از زمان وقوع جنایت به ترتیب زیر است مگر اینکه به نحو دیگری تراضی شده باشد:
الف- در عمد موجب دیه، ظرف یک سال قمری
ب- در شبه عمد، ظرف دو سال قمری
پ- در خطای محض، ظرف سه سال قمری
تبصره- هرگاه پرداخت کننده در بین مهلت‌های مقرر نسبت به پرداخت تمام یا قسمتی از دیه اقدام نماید، محکوم له مکلف به قبول آن است.

ماده ۴۸۹
درجنایت خطای محض، پرداخت کننده باید ظرف هر سال، یک سوم دیه و در شبه عمدی، ظرف هر سال نصف دیه را بپردازد.

ماده ۴۹۰
درصورتی که پرداخت کننده بخواهد هر یک از انواع دیه را پرداخت نماید و یا پرداخت دیه به صورت اقساطی باشد، معیار، قیمت زمان پرداخت است مگر آنکه بر یک مبلغ قطعی توافق شده باشد.

ماده ۴۹۱
در مواردی که بین مرتکب جنایت عمدی و اولیای دم یا مجنیٌ علیه بر گرفتن دیه توافق شود لکن مهلت پرداخت آن مشخص نگردد، دیه باید ظرف یکسال از حین تراضی پرداخت گردد.

مواد قانونی مرتبط به تقسیم دیه بین وراث – سهم وراث از دیه

ماده ۸۶۲ – اشخاصی که بموجب نسب ارث می‌برند سه طبقه‌اند: ۱)پدر و مادر و اولاد و اولاد اولاد ۲) اجداد و برادر و خواهر و اولاد آن‌ها. ۳) اعمام و عمات واخوال و خالات و اولاد آن‌ها.

ماده ۸۹۴ – صاحبان فرض اشخاصی هستندکه سهم آنان ازترکه معین است و صاحبان قرابت کسانی هستندکه سهم آن‌هامعین نیست

ماده ۸۹۶ – اشخاصی که به فرض ارث می‌برندعبارتندازمادروزوج وزوجه

ماده ۹۰۱ – ثمن، فریضه زوجه یازوجه هااست درصورت فوت شوهرباداشتن اولاد.

ماده ۹۰۴ – فرض سه وارث سدس ترکه است – پدرومادروکلاله امی اگرتنهاباشد.

ماده ۹۰۵ – ازترکه میت هرصاحب فرض حصه خودرامی بردوبقیه به صاحبان قرابت می‌رسدواگرصاحب قرابتی درآن طبقه مساوی باصاحب فرض دردرجه نباشدباقی به صاحب فرض ردمی شودمگردرموردزوج وزوجه که به آن‌ها رد نمی‌شود لیکن اگربرای متوفی وارثی بغیراززوج نباشد زائد ازفریضه به او رد می‌شود.

پرسش‌های متداول