دادگاه تجدید نظر چیست ؟

دادگاه تجدید نظر، از جمله مراجع قضایی بوده که در مرکز هر استان، وجود دارد و با هدف رسیدگی به آرایی که قابلیت تجدید نظر خواهی دارند و مورد تجدید نظر خواهی قرار گرفته اند، تاسیس شده است. ساختار دادگاه تجدید نظر، متشکل از یک رئیس و دو عضو مستشار می‌باشد. نحوه رسیدگی و وظایف این دادگاه، نقض یا ابرام آرای مورد تجدید نظرخواهی، پس از بررسی می‌باشد.

از آنجا که در دنیای امروز، افراد، مانند گذشته، نمی‌توانستند، با گرفتن انتقام شخصی، به حق خواهی و تظلم خواهی برخیزند و انجام این امر، صرفا سبب رواج هرج و مرج در جامعه و برهم خوردن نظم عمومی می‌گردید، نیاز به وجود مرجعی، جهت مراجعه به آن احساس می‌شد. از همین رو و به موجب اصل ۱۵۹ قانون اساسی، مراجع دادگستری قضایی، با هدف رسیدگی به شکایات و حق خواهی مردم، تشکیل شده و تمامی افراد جامعه، برای تظلم خواهی یا احقاق حق خود، باید، به این مراجع مراجعه کنند.

این مراجع، به دو دسته مراجع عمومی و مراجع اختصاصی، تقسیم‌بندی می‌شوند و هر کدام، صلاحیت رسیدگی به امور و موضوعاتی را داشته که در قوانین آئین دادرسی، مشخص گردیده است. یکی از این مراجع قضایی که صرفا حق رسیدگی به موارد مشخص شده در قانون را دارد و ساختار و نحوه رسیدگی در آن، تشریفات مخصوص به خود را داشته، دادگاه تجدید نظر است.

از این رو، در این مقاله، قصد داریم، ابتدا، به این سوال، پاسخ دهیم که دادگاه تجدید نظر چیست؟ سپس، در خصوص ساختار، وظایف و نحوه رسیدگی در این مرجع قضایی، توضیح دهیم. چنانچه پیرامون این موضوع سوالاتی دارید، با ما همراه باشید.

دادگاه تجدید نظر چیست؟

پیش از پاسخ به این پرسش که دادگاه تجدید نظر چیست و نحوه رسیدگی در آن چگونه است؟ باید توضیحی در خصوص مراجع قضایی در قانون داد و گفت که مراجع قضایی، به چند دسته تقسیم می‌شوند و ساختار آن‌ها چگونه است. مراجع قضایی، در واقع، مراجعی هستند که به تظلمات و حق خواهی مردم، به عبارتی به دعاوی حقوقی، کیفری، اداری، موارد مربوط به امور حسبی و تجاری و سایر موارد مندرج در قانون، رسیدگی می‌کنند. در یک نگاه کلی، می‌توان گفت: مراجع قضایی، به مراجع قضایی حقوقی، مراجع قضایی کیفری و مراجع قضایی اداری، تقسیم می‌گردند.

از یک نگاه و منظر دیگر، مراجع قضایی، خود، به مراجع قضایی عمومی و مراجع قضایی اختصاصی، تقسیم می‌شوند. مراجعی، نظیر دادگاه خانواده و دادگاه ویژه روحانیت، از جمله مراجع قضایی اختصاصی‌ای هستند که صرفا حق رسیدگی به موارد مندرج در قانون را دارند و نمی‌توانند به موارد خارج از صلاحیت خود، رسیدگی کنند. به عنوان مثال، دادگاه خانواده، صرفا حق رسیدگی به دعاوی طلاق یا حضانت را داشته و نمی‌تواند به دعاوی مالی، نظیر چک و سفته رسیدگی نماید.

پس از مقدمات بالا، می‌توانیم به این پرسش پاسخ دهیم که دادگاه تجدید نظر چیست؟ دادگاه تجدید نظر، یکی از مراجع قضایی است که در مرکز هر استان، به منظور رسیدگی به درخواست‌های تجدید نظر از آرای قابل تجدید نظر صادر شده از دادگاه‌های عمومی و انقلاب، تشکیل و تاسیس شده است که ساختار، وظایف و نحوه رسیدگی مخصوص به خود را دارد.

تجدید نظر خواهی، یکی از طرق اعتراض به آرای صادره از محاکم است که قانون گذار، در قانون آیین دادرسی مدنی و کیفری، پیش بینی کرده و با وجود آن، پرونده، از جهت مورد اعتراض، در دادگاه تجدید نظر بررسی می‌شود. آرای قابل تجدید نظر خواهی در امور حقوقی و کیفری، در قوانین آئین دادرسی مخصوص به امور کیفری و مدنی، مشخص شده و امکان تجدید نظر خواهی، تابع موارد مندرج در این قوانین خواهد بود. بنابراین، اینگونه نیست که تمامی آرای صادره از دادگاه‌های نخستین، قابلیت تجدیدنظرخواهی و اعتراض داشته باشند.

ساختار دادگاه تجدید نظر

در قسمت قبل، توضیح دادیم که دادگاه تجدید نظر چیست و گفتیم که امکان تجدید نظر خواهی، صرفا در موارد مورد پیش بینی قانون گذار، در قانون آیین دادرسی مدنی و قانون آیین دادرسی کیفری و سایر قوانین مربوطه، وجود دارد. پس از صحبت در این خصوص که دادگاه تجدید نظر چیست، در این قسمت، قصد داریم، درباره ساختار دادگاه تجدید نظر صحبت کنیم و تشکیلات و ساختار این دادگاه را از منظر قانون، مورد بررسی قرار دهیم.

همانطور که در مقاله سلسله مراتب قضایی در دادسرا توضیح دادیم، تمامی نهادهای قضایی و غیر قضایی، جهت ایجاد نظم و پیشبرد هرچه بهتر اهدافی که برای آن، تشکیل شده اند، نیاز به وجود سلسله مراتب و ساختار منحصر به فرد خود دارند. دادگاه تجدید نظر نیز از این امر، مستثنی نبوده و در جهت هرچه بهتر پیشبرد اهداف خود، ساختار و سلسله مراتب ویژه‌ای دارد که به شرح زیر می‌باشد:

به موجب ماده ۲۰ قانون تشکیلات دادگاه‌های عمومی و انقلاب، محل تشکیل دادگاه‌های تجدید نظر، در مرکز هر استان و به تعداد مورد نیاز می‌باشد.

دادگاه تجدید نظر، مرکب از یک رئیس و دو عضو مستشار است که جلسات، با حضور دو عضو، رسمیت می‌یابد.

رییس دادگاه تجدید نظر، می‌تواند رئیس شعبه اول دادگاه‌های عمومی نیز باشد.

دادگاه تجدید نظر، دارای شعب و دفاتر است که در دفاتر، مدیر دفتر، مسئولیت انجام امور مربوط به خود، نظیر تعیین وقت، بایگانی و انجام مکاتبات را داشته و در شعب، به آرای مورد تجدید نظر خواهی، توسط قضات، رسیدگی می‌شود. در واقع، شعب، بخش اصلی دادگاه‌های تجدید نظر هستند.

پس از توضیح در این باره که ساختار دادگاه تجدید نظر چیست، در ادامه، در خصوص وظایف دادگاه تجدید نظر و سپس، نحوه رسیدگی در این دادگاه، صحبت خواهیم کرد.

وظایف دادگاه تجدید نظر

در قسمت‌های قبل، در خصوص اینکه دادگاه تجدید نظر چیست و ساختار آن چگونه است، توضیح دادیم و گفتیم که این دادگاه ها، با هدف رسیدگی به آرای قابل تجدید نظر خواهی در امور حقوقی و کیفری صادره از دادگاه نخستین، در مرکز هر استان تشکیل شده اند. همچنین، اشاره کردیم که ساختار این دادگاه، متشکل از یک رئیس و دو مستشار است که جلسات، با حضور دو عضو، رسمیت می‌یابد و در آن، اقدام به نقض یا تایید آرای مورد تجدیدنظرخواهی می‌کنند. پس از صحبت درباره دادگاه تجدید نظر و ساختار آن، در این قسمت، قصد داریم، بگوییم که وظایف دادگاه تجدید نظر چیست.

برای اینکه بتوانیم بگوییم، وظایف دادگاه تجدید نظر چیست، باید به قانون تشکیلات دادگاه‌های عمومی و انقلاب رجوع کرده و با بررسی مواد آن، وظایف دادگاه تجدید نظر را متوجه شویم. بر اساس قانون تشکیلات دادگاه‌های عمومی و انقلاب و مطابق آنچه در قسمت‌های قبل توضیح داده شد، وظایف دادگاه تجدید نظر، عبارتند از:

تشکیل جلسه در شعب دادگاه تجدید نظر، جهت رسیدگی به رای مورد تجدید نظر خواهی با حضور حداقل دو عضو.

بررسی رای مورد تجدید نظر، از جهت وارد بودن اعتراض یاعدم آن.

تایید رای مورد نظر، چنانچه، اعتراض به آن وارد نباشد.

نقض رای مورد اعتراض، رسیدگی ماهوی و صدور رای جدید، در صورتی که تجدید نظر خواهی، وارد دانسته شود.

پس از پاسخ به این پرسش که وظایف دادگاه تجدید نظر چیست، در ادامه، قصد داریم، نحوه رسیدگی به تجدید نظر خواهی را در دادگاه‌های تجدید نظر بررسی کنیم.

نحوه رسیدگی در دادگاه تجدید نظر

در قسمت‌های قبل، توضیح دادیم که ساختار و وظایف دادگاه تجدیدنظر چیست و گفتیم که از مهم‌ترین وظایف این دادگاه، تشکیل جلسات در شعب دادگاه تجدیدنظر، جهت رسیدگی به رای مورد اعتراض و سپس، ابرام یا نقض رای است. همچنین، اشاره کردیم که در صورت نقض رای، دادگاه تجدید نظر، باید به موضوع پرونده، رسیدگی ماهوی کرده و مجددا، اقدام به صدور رای نماید. پس از توضیح در خصوص وظایف دادگاه تجدید نظر، در این قسمت، قصد داریم بگوییم که نحوه رسیدگی در دادگاه تجدید نظر چگونه است.

همانگونه که گفتیم، یکی از روش‌های اعتراض به رای دادگاه، تجدیدنظرخواهی در خصوص آرایی است که این امکان، برای آن ها، وجود دارد. این اعتراض، باید به موجب دادخواست تجدید نظر خواهی و ثبت آن در مهلت مقرر تجدید نظر خواهی که ۲۰ روز برای افراد مقیم ایران و دو ماه برای افراد ساکن خارج از ایران، از تاریخ ابلاغ رای بوده، صورت گیرد. پس از ثبت تجدیدنظر خواهی، از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، نحوه رسیدگی به آن، در دادگاه تجدید نظر، به موجب ماده ۲۲ قانون تشکیلات دادگاه‌های عمومی و انقلاب، به شرح زیر می‌باشد:

نقض رای صادره و ارجاع آن به شعبه صادر کننده رای، جهت رسیدگی ماهوی: چنانچه، رای مورد اعتراض، قرار باشد و اعتراض نیز وارد دانسته شود، قرار صادره نقض، و جهت رسیدگی به دادگاه صادر کننده قرار، جهت رسیدگی ماهوی، ارجاع خواهد شد.

تایید رای صادره و ارجاع آن به شعبه جهت اجرای حکم: چنانچه، رای مورد اعتراض، قرار یا حکم باشد و اعتراض نیز وارد دانسته نشود و یا به عبارتی، رای، ابرام و تایید شود، رای توسط دادگاه تجدیدنظر، تایید و جهت اجرای حکم به شعبه ارجاع می‌گردد.

نقض رای و رسیدگی ماهوی به رای نقض شده: در صورتی که رای مورد اعتراض، حکم باشد و اعتراض نیز وارد دانسته شود، رای صادره توسط دادگاه تجدید نظر، نقض شده و در همین دادگاه، مجدد به آن، رسیدگی ماهوی می‌شود.

شایان ذکر است، چنانچه رای مورد اعتراض در دادگاه تجدید نظر، ابرام شود، یعنی همان رای مورد اعتراض، تایید شده و اعتراض وارد دانسته نشود، افراد می‌توانند، در صورتی که جهات اعاده دادرسی یا فرجام خواهی، وجود دارد، نسبت به انجام این امر، اقدام نموده و تقاضای رسیدگی به اعتراض خود را از یک مرجع بالاتر داشته باشند. از همین رو، علاقه مندان، می‌توانند، جهت کسب اطلاعات بیشتر، مقاله مراحل بعد از رای دادگاه تجدید نظر را مطالعه کنند.

سوالات متداول