انواع قصور پزشکی و نحوه شکایت از قصور پزشکی

قصور پزشکی به معنای کوتاهی یا اهمال پزشک در انجام وظایف خود به‌گونه‌ای که منجر به آسیب یا خسارت به بیمار شود، تعریف می‌شود. قصور پزشکی ممکن است به دلیل عدم توجه کافی، تشخیص اشتباه، تجویز نادرست دارو، یا هرگونه عملی که منجر به صدمه جسمی یا روانی به بیمار شود، اتفاق بیافتد.

قصور پزشکی از دیدگاه حقوقی

۱. مبنای قانونی قصور پزشکی

در قانون مجازات اسلامی، ماده ۴۹۵ به وضوح به قصور پزشکی و مسئولیت پزشک اشاره دارد. طبق این ماده:

هرگاه پزشک در اثر تقصیر یا اشتباه در درمان یا اقدامات پزشکی خود، موجب صدمه یا خسارت به بیمار شود، مسئول است. چنانچه بیمار رضایت داده باشد، پزشک تنها در صورت تقصیر (غفلت، بی‌مبالاتی، عدم مهارت، یا عدم رعایت موازین فنی) مسئول است.

بنابراین، رضایت بیمار به معنای رفع کامل مسئولیت پزشک نیست و اگر پزشک تقصیر کند، همچنان مسئولیت قانونی دارد.

۲. اقسام قصور پزشکی

قصور پزشکی ممکن است به دو نوع تقسیم شود:

تقصیر عمدی: زمانی که پزشک به‌عمد به بیمار صدمه وارد کند.
تقصیر غیرعمدی: در این مورد، پزشک بدون نیت قبلی و به دلیل غفلت یا عدم مهارت باعث ایجاد خسارت می‌شود.

۳. مسئولیت مدنی و کیفری

پزشکانی که مرتکب قصور می‌شوند، ممکن است به دو نوع مسئولیت مدنی و کیفری دچار شوند. مسئولیت مدنی به معنای جبران خسارت وارده به بیمار است. ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی تصریح می‌کند که هر کسی که عمداً یا در اثر بی‌احتیاطی به دیگری خسارت وارد کند، موظف به جبران آن است. مسئولیت کیفری پزشک نیز ممکن است شامل حبس، جریمه یا محرومیت از فعالیت پزشکی باشد.

با توجه به این قوانین، پزشکان در ایران موظفند که با دقت و رعایت موازین علمی و فنی عمل کنند و هرگونه قصور در این زمینه می‌تواند پیامدهای حقوقی و کیفری جدی برای آن‌ها داشته باشد.

قصور پزشکی در صلاحیت کدام دادگاه است؟

۱. دادگاه های عمومی

در این دادگاه ها می توان از جنبه جزایی و یا حقوقی نسبت به عملی که پزشک مرتکب آن شده است شکایت کرد. به عبارت دیگر هر عملی که در قوانین مدنی و یا جزایی کشور قابلیت پیگیری قضایی داشته باشد در صلاحیت این دادگاه ها است. با این وجود از آنجا که اقدامات پزشکی از زمره مسائل تخصصی محسوب می شود که نیاز به نظرات و دیدگاه کارشناسانه دارد، قوه قضاییه اقدام به تخصیص یک دادسرا به طور ویژه به جرایم پزشکی و دارویی نموده است.

الف)دادسرای جرایم پزشکی

شهر تهران دادسراهای مختلفی دارد که بعضی از آنها به امور ویژه اختصاص یافته اند. از آن جمله دادسرای ویژه رسیدگی به جرایم پزشکی است که مردم می توانند برای رسیدگی به مشکلات و پرونده‌های قضایی خود در رابطه با قصور و تخلفات پزشکی در هر سطحی به آنجا مراجعه کنند.

روند رسیدگی به پرونده‌های مطرح شده در این دادسرا اینگونه است که پس از طرح و ارجاع موضوع به کمیسیون‌های پزشکی، پرونده مورد بررسی قرار می‌گیرد و در صورتی که قصور کادر درمانی تشخیص داده شود، مراتب قصور به شعبه رسیدگی ‌کننده ارسال و به دنبال آن پزشک و تیم پزشکی برای ادای توضیحات احضار می‌شوند و در نهایت دادسرا با اخذ تصمیم مقتضی یا قانع می شود که قصوری رخ نداده است و قرار منع یا موقوفی تعقیب صادر می کند و یا اینکه ادعای شاکی را قریب به واقع می بیند و با صدور کیفر خواست پرونده را به دادگاه ارسال می کند و دادگاه عمومی جزایی نیز بر اساس محتویات پرونده، نظریه کارشناس و دفاعیات هر دو طرف اقدام به صدور رای می نماید.

ب- شورای حل اختلاف (ویژه امور بهداشت)

رسیدگی و حل و فصل اختلافات اعضای جامعه پزشکی با یکدیگر و اختلافات جامعه پزشکی با سایر افراد در صورتی که مبلغ خواسته تا نصاب یک میلیارد (۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال باشد و یا هر دو طرف در خصوص ارجاع پرونده به شورا توافق داشته باشند، در صلاحیت شورای حل اختلاف است.

۲. دادگاه انقلاب

قانون اصلاح ماده ۳ قانون مربوط به مقررات امور پزشکی و دارویی و مواد خوراکی و آشامیدنی مصوب ۱۳۳۴ موارد زیر را در صلاحیت دادگاه انقلاب قرار داده است:

• دخالت در امور پزشکی و دارویی
• خودداری از ارائه خدمات پزشکی
• واگذاری و اداره موسسه پزشکی به غیر بدون مجوز
• و …

۳. سازمان نظام پزشکی

این سازمان بر اساس آیین نامه رسیدگی دادسراها و هیات های انتظامی سازمان نظام پزشکی مصوب ۱۳۸۴ به شکایات ناشی از تخلفات حرفه ای شاغلان حرفه پزشکی در موارد زیر رسیدگی می کند:

۱.شکایت شاکی ذینفع یا سرپرست یا نماینده قانونی
۲. اعلام تخلف از مراجع قضایی و اداری
۳. اعلام تخلف از طرف هیات مدیره، شورای عالی و ریاست سازمان
۴.شکایت وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی
۵. تخلفات مشهود که به نظر اعضای دادسرا و هیات های انتظامی پزشکی رسیده است
۶. ارجاع از طرف هیات های بدوی انتظامی نظام پزشکی

ساختار هیات های انتظامی رسیدگی به تخلفات صنفی متشکل از قسمت های زیر است:

• دادسرای انتظامی شهرستان
• هیات بدوی انتظامی
• هیات تجدیدنظر استان
• هیات عالی انتظامی

به طور کلی ترکیب دادسراها متشکل از دادستان و چند نفر دادیار است که همگی از اعضای جامعه پزشکی بوده و باید به ترتیب حداقل ۷ و ۵ سال سابقه داشته و دارای حسن شهرت و عدم سوءسابقه انتظامی باشند. دادسراها، در اولین گام شکایات وارده را دریافت و ثبت کرده و مورد رسیدگی قرار می دهند و در صورت وارد دانستن موضوع شکایت، آن را جهت رسیدگی دقیق تر و صدور رای انتظامی مناسب، به هیات های بدوی انتظامی ارجاع می نمایند
در خصوص شکایت در این مرجع باید دقت کرد که مرور زمان وجود دارد یعنی شاکی و مراجع ذی صلاح جهت اعلام تخلف حداکثر ظرف مدت یکسال از تاریخ وقوع تخلف یا بروز عوارض می توانند به دادسرا اعلام شکایت کنند و پس از آن شکایت شان مسموع نخواهد بود.

۴. سازمان تعزیرات حکومتی

قانون تعزیرات حکومتی امور بهداشتی و درمانی مصوب ۱۳۶۷/۱۲/۲۳ مجمع تشخیص مصلحت نظام اسلامی از تخلفات زیادی نام برده است که مهمترین تخلفات موضوع آن عبارتند از:

الف- ایجاد موسسه پزشکی غیر مجاز توسط افراد فاقد صلاحیت
ب- ایجاد موسسه پزشکی توسط متخصصین فاقد پروانه
ج- خودداری بیمارستان ها از پذیرش و ارائه خدمات اولیه لازم به بیماران اورژانسی
د- و ……

رسیدگی به این تخلفات در حیطه صلاحیت سازمان تعزیرات حکومتی است اما باید دقت کرد مستندا به ماده (۳) از قانون مربوط به مقررات امور پزشکی و دارویی و مواد خوردنی و آشامیدنی در صورتی که موسسه پزشکی توسط افرادی ایجاد شده باشد که تخصص لازم را دارند اما نسبت به کسب مجوزهای لازم اقدامی نکرده اند موضوع در صلاحیت دادسرای انتظامی سازمان نظام پزشکی قرار می گیرد.

مجازات قصور پزشکی چیست؟

مجازات قصور پزشکی در ایران به ماهیت قصور و نوع خسارتی که به بیمار وارد شده، بستگی دارد. این مجازات‌ها می‌توانند جنبه‌های کیفری، حقوقی و انتظامی داشته باشند و در مراجع مختلف مانند دادگاه‌های کیفری و سازمان نظام پزشکی رسیدگی شوند.

۱. مجازات کیفری
اگر قصور پزشکی به صدمات جسمی یا جانی (مانند مرگ یا جرح بیمار) منجر شود، پزشک ممکن است در دادگاه کیفری به جرم‌هایی مانند قتل شبه‌عمد یا ضرب و جرح غیرعمد محکوم شود. مجازات‌های کیفری بر اساس قانون مجازات اسلامی به شرح زیر است:

دیه: طبق ماده ۴۹۵ قانون مجازات اسلامی، در صورتی که پزشک در اثر قصور، بدون عمد، به بیمار آسیب برساند یا موجب فوت وی شود، موظف به پرداخت دیه است. این دیه متناسب با نوع آسیب (از جمله قطع عضو، شکستگی، سوختگی یا مرگ) تعیین می‌شود.

حبس و جریمه نقدی: اگر قصور پزشکی به دلیل بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی فاحش باشد و منجر به فوت یا آسیب جدی به بیمار شود، پزشک ممکن است علاوه بر دیه، به حبس تعزیری و پرداخت جریمه نقدی محکوم شود. میزان حبس و جریمه بستگی به شدت تخلف دارد و توسط قاضی تعیین می‌شود.

قتل شبه‌عمد: اگر پزشک به دلیل خطای خود باعث فوت بیمار شود، ممکن است به قتل شبه‌عمد محکوم شود که در این صورت نیز پرداخت دیه به خانواده متوفی ضروری است.

۲. مجازات‌های انتظامی
سازمان نظام پزشکی نیز می‌تواند پزشکان متخلف را تحت پیگرد قرار داده و در صورت اثبات قصور، مجازات‌های انتظامی برای آن‌ها تعیین کند. این مجازات‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

توبیخ کتبی: در موارد کمتر جدی، پزشک ممکن است با توبیخ کتبی روبرو شود که به پرونده وی اضافه می‌شود.

تعلیق پروانه پزشکی: در موارد جدی‌تر، سازمان نظام پزشکی می‌تواند پروانه پزشکی پزشک متخلف را به طور موقت یا دائم تعلیق کند.

محرومیت از اشتغال: در برخی موارد، پزشک ممکن است به طور موقت یا دائم از اشتغال به حرفه پزشکی محروم شود.

جریمه مالی: سازمان نظام پزشکی همچنین می‌تواند پزشک را به پرداخت جریمه نقدی محکوم کند.

به‌طور کلی، مجازات‌های قصور پزشکی از پرداخت دیه و جبران خسارت تا حبس، جریمه نقدی، و محرومیت از حرفه پزشکی متفاوت است و بستگی به نوع و شدت قصور و آسیب وارده به بیمار دارد. پزشکان موظفند با دقت و رعایت پروتکل‌های درمانی عمل کنند و در صورت قصور با پیامدهای قانونی جدی مواجه خواهند شد.

منبع: اختبار