قانون و مجازات جدید چک برگشتی
چک برگشتی
چک یک سند تجاری پر کاربرد و با اهمیت است که مورد استفاده روزمره بسیاری از مردم قرار می گیرد.
یکی از مسائل مهمی که در خصوص پرداخت چک وجود دارد آن است گاهی اوقات چک پرداخت نشده و در واقع چک به صورت بلامحل صادر شده است . این نوع از چک ها را که در بانک برگشت می خورند را در اصطلاح چک برگشتی می گویند.
مطابق قانون صدور چک ، کسی که چک صادر می کند باید در تاریخ درج شده در چک به اندازه مبلغ نوشته شده در چک ، در حساب بانکی اش وجه نقد داشته باشد . در غیر این صورت ، می توان چک را برگشت زد و علیه صادر کننده چک اقدامات قانونی لازم را انجام داد . این نوع از چک ها تحت عناوینی همچون چک بلامحل و یا چک پرداخت نشدنی نیز نامگذاری شده اند.
شرایط برگشت زدن چک
۱) نبودن وجه نقد در حساب و یا کافی نبودن آن.
۲) صدور دستور عدم پرداخت وجه چک از طرف صاحب حساب به بانک.
۳) وجود اشتباه یا تنظیم چک به صورت نادرست از قبیل: مطابقت نداشتن امضاء، اختلاف در مطالب چک، قلم خوردگی و … .
۴) صدور چک از حسابی که مسدود است.
حقوقی شدن چک برگشتی
در چک‌های حقوقی صادرکننده قابل تعقیب و مجازات کیفری نیست اما میتوان تقاضای توقیف اموال و دارایی صادرکننده چک برگشتی را کرد و دادگاه نیز حکم به پرداخت مبلغ چک خواهد داد مگر آنکه با دفاعیات خوانده (صادرکننده) ثابت شود که به طور کلی طلبی وجود ندارد یا آنکه چک بابت ربا صادر شده است یا به هر دلیل دیگر دارنده چک برگشتی (خواهان) استحقاقی ندارد.
در تمام شرایط میتوان چک برگشتی را در قالب دعوای حقوقی مطرح کرد. اما در موارد زیر به‌دلیل عدم امکان تعقیب کیفری الزاماً می‌بایست دعوا به‌شکل حقوقی مطرح شود:
۱. در صورتی که چک مدت‌دار باشد
۲. هرگاه ثابت شود چک بابت تضمین انجام معامله یا تضمین تعهدی صادر شده باشد.
۳. در صورتی‌که ثابت شود چک سفید امضاء صادر شده باشد
۴. در صورتی که ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده است
۵. هرگاه وصول چک منوط به تحقق شرطی باشد
۶. در صورتی که چک بابت معاملات نامشروع و ربا صادر شده باشد
۷. هرگاه دارنده‌ی چک تا ۶ ماه پس از تاریخِ چک، برای وصول مبلغ آن به بانک مراجعه نکند یا تا ۶ ماه پس از صدور گواهی عدم پرداخت (یعنی همان برگشتی چک) شکایت نکند.
شکایت از چک برگشتی
به منظور شکایت و طرح دعوی کیفری در خصوص چک برگشتی؛ دارنده چک( شخصی که اولین بار چک را به بانک ارائه داده و گواهی عدم پرداخت به نام وی صادر شده است) بایستی ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ صدور چک به بانک مراجعه کرده و اقدام به برگشت زدن چک نموده و گواهی عدم پرداخت را دریافت نماید.
پس از آن بایستی در یک مهلت ۶ ماهه به دادسرای منطقه مراجعه نمود و طرح دعوی کیفری خود را در خصوص چک برگشتی با تنظیم دادخواست به انجام برساند.
به همراه داشتن اصل چک، شناسنامه و کارت ملی در زمان مراجعه به دادگاه الزامی است.
قانون جدید چک برگشتی
مجلس شورای اسلامی ۱۰ ماده طرح اصلاح قانون صدور چک را تصویب کرد که بر اساس آن صدور دسته چک جدید فقط ازطریق سامانه صدور یکپارچه چک (صیاد) امکان پذیر خواهد بود.
طبق مصوبه جدید مجلس، بعد از گذشت ۲۴ ساعت از اعلام برگشت خوردن چک شخص، علاوه بر ممنوعیت افتتاح حساب و صدور کارت بانکی جدید، کلیه حساب ها و کارت های بانکی صادرکننده چک برگشتی مسدود می شود.
مطابق با قانون جدید چک بدون داشتن دسته چک میتوان چک کشید.
مطابق با دستورالعمل جدید بانک مرکزی اگر موجودی حساب صادر کننده چک کافی نباشد، بانک مکلف به پرداخت وجه از محل سایر حساب‌ها است؛ یعنی به موجب این دستورالعمل اگر حساب فرد موجودی نداشته نباشد بانک ابتدا حساب جاری و سپس حساب پس انداز و پس از آن حساب کوتاه مدت و بلند مدت فرد را بررسی می‌کند تا در صورت وجود موجودی در آن‌ها مبلغ چک از آن حساب‌ها پرداخت شود و در صورت نداشتن موجودی کارت مسدود می‌شود.
در قانون جدید چک میتوان در کنار چک کاغذی چک الکترونیکی صادر کرد، همچنین آن دسته از افرادی که دسته چک ندارند، می‌توانند به صورت موردی چک تک برگ بدون عملیات اعتبارسنجی و رتبه‌بندی صادر کنند. اما در این میان عده بسیاری هم هستند که از این راه جدید قانونی سوء استفاده می‌کنند و فکر می‌کنند به دلیل آن که دسته چک ندارند، می‌توانند به راحتی چک صادر کنند.
علی رامبد وکیل پایه یک دادگستری با اشاره به چگونگی برخورد با فردی که دسته چک ندارد و پس از صدور چک به تعهدات خود عمل نمی‌کند، گفت: شخصی که چک تک برگی را صادر کرده و به تعهدات خود عمل نکرده با فردی که دسته چک دارد، هیچ تفاوتی ندارد و همان محدودیت‌ها برای این فرد هم اعمال خواهد شد.
وی افزود: همچنین ذینفع چک اگر با گواهی عدم پرداخت مواجه شود می‌تواند به دایره اجرایی مراجعه کند و تأمین مالی مورد نیاز خود را بگیرد.
علاوه بر ویژگی‌های گفته شده در قانون جدید چک، جهت صدور مستقیم اجرائیه برای چک‌های بلامحل نیاز نیست که دعوای مطالبه وجه در محاکم دادگستری مطرح شود.
این وکیل پایه یک دادگستری درباره چک‌های بلامحلی که صادر می‌شوند، گفت: در گذشته اگر فردی چک بلامحل صادر می‌کرد، دارنده چک نمی‌توانست اموالی از او را توقیف کند یا فرد صادر کننده چک را ممنوع الخروج کند، به همین دلیل باید حتماً دادخواست برای او تنظیم می‌شد تا حکم توسط دادگاه صادر می‌شد، اما حال دایره اجرای دادگستری بدون نیاز به ثبت دادخواست می‌تواند به چک‌هایی که گواهی عدم پرداخت دارند ورود پیدا کند و از طریق راهنمایی و رانندگی و ثبت اسناد برای توقیف اموال فرد اقدام کند.
یکی دیگر از ویژگی‌های چک این است که ارتباط برخط میان بانک مرکزی قوه قضاییه برای اعتبارسنجی مشتریان وجود دارد.
یکی از مشکلات متعددی که چک به بار می‌آورد، موضوع پرونده‌های کلاهبرداری است که همه روزه درباره چک در دستگاه قضایی تشکیل می‌شود و بسیاری معتقد هستند که اگر قوانینی مانند قانون چک اصلاح شود با کاهش پرونده در دستگاه قضایی رو به رو خواهیم بود، موضوعی که نمایندگان مجلس هم به آن واکنش نشان دادند.
در همین راستا ابوالفضل ابوترابی، عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس گفت: اجرای قانون جدید چک موجب کاهش ۲۰ درصدی ورودی پرونده‌ها به قوه قضاییه می‌شود.
همچنین حسن نوروزی عضو دیگر کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس هم بیان کرد: معتقدیم که اجرای این قانون می‌تواند سبب آزادی بیش از ۸ هزار زندانی شود؛ همچنین معتقدیم که اگر قانون جدید چک به درستی اجرا شود، می‌تواند بیش از ۷۰ درصد از پرونده‌هایی که مربوط به چک هستند را کاهش دهد.
از جمله ویژگی‌های جدید قانون چک میتوان به ارتباط بین بانک‌ها و موسسات اعتباری برای مسدود سازی حساب صادر کننده چک بلامحل پس از ۲۴ ساعت، محاسبه سقف اعتبار مجاز متقاضی توسط بانک‌ها متناسب با نتایج رتبه‌بندی اعتباری و تحصیل شناسه و مدت اعتبار هر برگ چک و ممنوعیت صدور چک در وجه حامل و ظهرنویسی آن‌ها و ثبت انتقال چک به دارنده جدید در سامانه صیاد اشاره کرد.
چک باید در سامانه چکاوک صادر شود
در قانون جدید چک پس از بیست و یکم آذرماه سال جاری برای صدور چک باید صرفاً در سامانه چکاوک وارد شد و از این تاریخ به بعد دیگر نمی‌توان چک را در وجه حامل نوشت. (منبع:باشگاه خبرنگاران)
مجازات جرم چک برگشتی
مطابق با ماده ۷ قانون صدور چک « هر کس مرتکب بزه صدور چک بلامحل گردد به شرح ذیل محکوم خواهد شد:
الف- چنانچه مبلغ مندرج در متن چک کمتر از ده میلیون (۱۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال) باشد به حبس تا حداکثر شش ماه محکوم خواهد شد.
ب- چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از ده میلیون (۱۰/۰۰۰/۰۰۰) ریال تا پنجاه میلیون (۵۰/۰۰۰/۰۰۰) ریال باشد از شش ماه تا یک سال حبس محکوم خواهد شد.
ج- چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از پنجاه میلیون (۵۰/۰۰۰/۰۰۰) ریال بیشتر باشد به حبس از یک سال تا دو سال و ممنوعیت از داشتن دسته چک به مدت دو سال محکوم خواهد شد و در صورتی که صادر کننده چک اقدام به اصدار چک‌های بلامحل نموده باشد، مجموع مبالغ مندرج در متون چک‌ها ملاک عمل خواهد بود.
تبصره- این مجازات‌ها شامل مواردی که ثابت شود چک‌های بلامحل بابت معاملات نامشروع و یا بهره ربوی صادر شده، نمی‌باشد.
مواردی که صادر کننده چک بلامحل قابل تعقیب جزایی و کیفری نمی باشد و فقط به صورت حقوقی میتوان اقامه دعوی کرد ، به شرح ذیل می باشد :
۱) ظرف ۶ ماه پس از صدور گواهی عدم پرداخت از جانب بانک ، دارنده چک جهت وصول وجه آن به بانک مراجعه نکرده و گواهی عدم پرداخت اخذ ننموده باشد .
۲) ظرف ۶ ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت از جانب بانک ، دارنده چک درخواست تعقیب جزایی ننموده باشد .
۳) در صورتی که چک مدت دار بوده و تاریخ صدور (ذیل امضاء صادرکننده) و تاریخ سررسید یکی نباشد ، یعنی تاریخ صدور مقدم بر تاریخ سررسید باشد.
نکته : اصل بر این است که چک به روز می باشد و اگر صادرکننده چک ذیل امضاء خویش تاریخ درج نکرده باشد ، باید اثبات نماید که چک مدت دار صادر گردیده است .
۴) در صورتی که چک بلامحل پس از برگشت به شخص دیگری منتقل شده باشد که در این صورت شخص اخیر حق تعقیب جزایی ندارد ، مگر اینکه وارث دارنده چک باشند.
۵) در صورتی که صادرکننده چک قبل از تاریخ شکایت دارنده آن ، وجه آن را نقداً به دارنده چک پرداخت و لاشه چک را دریافت نموده باشد .
نکته : وجود لاشه چک در ید صادرکننده ، دلیل پرداخت وجه چک بوده ، مگر خلاف آن اثبات گردد.
۶) در صورتی که پس از شکایت، شاکی ترتیب انتقال چک مورد شکایت را به دیگری بدهد تعقیب جزایی متوقف می گردد .
۷) در صورت گذشت شاکی (دارنده چک بلا محل)
۸) در صورتی که ثابت شود چک سفید امضاء داده شده است.
۹) هرگاه در متن چک ، وصول آن منوط به تحقق شرطی شده باشد.
۱۰) هرگاه در متن چک قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی صادر گردیده است.
۱۱) چنانچه بدون قید در متن چک ثابت شود که وصول چک منوط به تحقق شرطی بوده یا چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی صادر گردیده است.
۱۲) در صورتی که ثابت شود چک بدون تاریخ صادر گردیده است.