قوانین تغییر جنسیت در ایران از مهریه تا ارث

یکی دو روزی است که شایعه تغییر جنسیت محمدرضا فروتن بازیگر مرد شناخته شده و تحسین شده ایرانی پررنگ شده است. البته وی این ادعا را تکذیب کرده است.

این موضوع بهانه‌ای شد تا به بررسی ابعاد حقوقی تغییر جنسیت بپردازیم.

تغییر جنسیت موضوعی است که تاثیر بسیار زیادی در زندگی برخی افراد جامعه ایجاد می‌کند. امروزه به کمک علم پزشکی و پیشرفت آن امکان تغییر جنسیت ایجاد شده است. اولین بار فتوای مشروعیت تغییر جنسیت را امام خمینی صادر کرده است.

در این مطلب قصد نگارش در مورد آثار و پیامدهای تغییر جنسیت را داریم.‌ تغییر جنسیت یعنی هر نوع تبدیل یا اصلاح یا تغییری که در جنسیت فرد ایجاد شود به طوری که وضع فعلی و از نظر مرد یا زن بودن با استفاده از متفاوت بشود.

تغییر جنسیت در موضوعاتی که جنسیت در آنها نقش اساسی دارد تاثیرگذار است. این موضوعات عبارتند از عقد نکاح، نفقه ، مهریه، ولایت و حضانت، عده، ارث.

تاثیر تغییر جنسیت بر عقد نکاح

این که عقد نکاح پس از تغییر جنسیت همچنان دوام دارد یا خیر پرسشی است که باید به آن پاسخ بدهیم.
در برخی حالات همچون تغییر جنسیت یکی از زوجین یا تغییر جنسیت هر دو به صورت غیر همزمان تمام فقها به اتفاق بر انحلال نکاح معتقد هستند.

تغییر جنسیت زن و شوهر به صورت همزمان

اما در برخی حالات مانند تغییر جنسیت زوجین به صورت همزمان که پدیده‌ای بسیار بسیار نادر است درباره انحلال یا بقای نکاح بین فقها اختلاف نظر وجود دارد. برخی از فقها معتقد به انحلال نکاح هستند و بعضی از آنها معتقدند که نکاح پابرجا می‌ماند.

تاثیر تغییر جنسیت بر ولایت و حضانت

اگر پدر یا مادر طفل تغییر جنسیت بدهند در این صورت وضعیت ولایت و حضانت فرزندان چگونه خواهد بود؟
در مورد این پرسش دو فرض مطرح می‌شود:

۱-مادر تغییر جنسیت بدهد و از زن به مرد تبدیل بشود:

در این صورت ولایتی بر فرزندان صغیر پیدا نمی‌کند. به بیان دیگر همچنان عنوان مادر را دارد و با تغییر جنسیت پدر نمی‌شود.

۲- پدر تغییر جنسیت بدهد و از مرد به زن تبدیل شود:
در این مورد به شرایط و مصلحت کودک توجه می‌شود. اگر تغییر جنسیت پدرش تاثیر بدی روی کودک نگذارد ولایت پدر ساقط نمی‌شود. اما اگر باعث ایجاد صدمه به کودک بشود دادگاه می‌تواند به ساقط شدن حق ولایت یا حضانت حکم بدهد.

اثر تغییر جنسیت بر روی نفقه

۱-نقه همسر:
در مورد پرداخت نفقه همسر باید بگوییم اصل و ملاک برای پرداخت نفقه وضعیت فعلی فرد است. یعنی اگر زنی تغییر جنسیت بدهد دیگر به او نفقه تعلق نمی گیرد.

۲- نفقه فرزندان:
تغییر جنسیت اثری بر پرداخت نفقه فرزند ندارد.اگر مردی با تغییر جنسیت به زن تبدیل شود باز هم مکلف به پرداخت نفقه فرزندانش می باشد.

اثر تغییر جنسیت بر روی مهریه همسر
همانطور که می دانیم به محض وقوع عقد نکاح زن مالک مهریه می‌شود. او هر تصرفی که بخواهد می‌تواند در آن بنماید.در مورد اثر تغییر جنسیت بر روی مهریه زوجه ۲ فرض وجود دارد:

۱- اگر تغییر جنسیت یکی از زوجین بعد از عقد نکاح و قبل از رابطه جنسی باشد.

در این صورت پرداخت مهریه منتفی می گردد. زیرا علت تعیین مهر از بین رفته است. اگر مهریه پرداخت شده باشد باید مسترد شود.

۲-اگر تغییر جنسیت بعد از وقوع عقد نکاح باشد و رابطه جنسی صورت گرفته باشد. در این صورت هر کدام از زوجین که تغییر جنسیت بدهد،نکاح منحل خواهد شد اما مهریه کماکان به قوت خود باقی خواهد ماند.زیرا قبل از تغییر جنسیت، عقد نکاح اعتبار قانونی و شرعی داشته است و زوجین در برابر یکدیگر حقوق و تکالیفی داشته اند.

بنابراین در صورت تغییر جنسیت شوهر و تبدیل شدن او به زن در تعهدی که در هنگام عقد ایجاد کرده است(مهریه) خللی وارد نمی‌شود. او نمی‌تواند به این بهانه که تغییر جنسیت داده است، مهریه زوجه سابق خود را نپردازد.

همینطور اگر زنی بعد از ارتباط جنسی با شوهرش تغییر جنسیت بدهد مهریه اش بر ذمه همسر سابقش باقی خواهد بود و از بین نخواهد رفت.

تاثیر تغییر جنسیت بر ارث:

اثر تغییر جنسیت برای در فرزندان و والدین متفاوت است. فرزندی که جنسیت خود را تغییر بدهد، بر اساس جنسیت زمان فوت والدینش ارث میبرد.

اگر یکی از والدین فوت کند در این صورت پسر زمان فوت دوبرابر دختر زمان فوت ارث می برد.

پس اگر دختری به جنس پسر تغییر جنسیت داده باشددو برابر زمان سابقش ارث می برد . بنابر این جنسیت زمان فوت والدین در نظر گرفته می‌شود.

اگر والدین تغییر جنسیت بدهند و بعد از آن فرزندشان فوت کند، سهم الارث والدین بر مبنای جنسیت آنها در زمان انعقاد نطفه تعیین می‌گردد. بنابراین جنسیت جدید، ملاک و مورد نظر قرار نخواهد گرفت.

تاثیر تغییر جنسیت بر عده

اگر زوجه تغییر جنسیت بدهد و مرد بشود و قصد ازدواج داشته باشد لازم نیست عده نگه دارد.

به طور کلی باید بگویم اگر بعد از ازدواج هر کدام از زوجین تغییر جنسیت بدهند،عده ساقط می شود. فرقی ندارد که شوهر زن بشود یا زن مرد بشود.