ساختار و تشکیلات دیوان عدالت اداری

طبق اصل یکصد و هفتاد و سوم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، به‏ منظور رسیدگی‏ به‏ شکایات ‏، تظلمات‏ و اعتراضات‏ مردم‏ نسبت‏ به‏ مأمورین‏ یا واحدها یا آیین‏ نامه‏ های‏ دولتی‏ و احقاق‏ حقوق‏ آن ها ، دیوانی‏ به‏ نام‏ دیوان‏ عدالت‏ اداری‏ زیر نظر رئیس‏ قوه‏ قضائیه‏ تأسیس‏ می‏ گردد که حدود اختیارات‏ و نحوه‏ عمل‏ این‏ دیوان‏ را قانون‏ عادی تعیین‏ می‏ کند . در قانون دیوان عدالت اداری مصوب ۱۳۹۲ ساختار ، تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مورد بررسی قرار گرفته است و به موجب ماده ۲ این قانون ، دیوان عدالت اداری در شهر تهران مستقر است و متشکل از شعب بدوی ، شعب تجدید نظر ، هیات عمومی و هیات های تخصصی می باشد و علاوه بر این تشکیلات قضایی ، تشکیلات اداری و تعداد شعب دیوان عدالت اداری با تصویب رئیس قوه قضائیه تعیین می‌شود . به همین مناسبت در این مقاله به بررسی ساختار و تشکیلات دیوان عدالت اداری خواهیم پرداخت.

شعب دیوان عدالت اداری
بر اساس قانون دیوان عدالت اداری نخستین رکن ساختار و تشکیلات دیوان عدالت اداری ، شعب دیوان می باشد . شعب دیوان عدالت اداری را می توان تحت عنوان شعب بدوی دیوان و شعب تجدید نظر دیوان عدالت اداری مورد بررسی قرار داد که نحوه رسیدگی به دعاوی در شعب بدوی دیوان عدالت اداری به این صورت بوده که شعب بدوی وظیفه رسیدگی نخستین یا ابتدایی به دعاوی مردم علیه شهروندان را به عهده دارد ولی در صورتی که یکی از طرفین دعوا ، قائم مقام آنها یا وکلای آنان قصد تجدید نظر خواهی از رای در دیوان عدالت اداری را داشته باشند ، این دعاوی در شعب تجدید نظر دیوان مورد رسیدگی مجدد قرار می گیرند . به موجب ماده ۳ قانون دیوان عدالت اداری هر شعبه بدوی دیوان از یک رئیس یا دادرس علی‌البدل و هر شعبه تجدیدنظر از یک رئیس و دو مستشار تشکیل می‌شود . شعبه تجدیدنظر با حضور دو عضو رسمیت می‌یابد و ملاک صدور رأی ، نظر اکثریت است .

دفاتر اداری دیوان عدالت اداری
یکی دیگر از تشکیلات دیوان عدالت اداری که در قانون دیوان عدالت اداری مصوب ۱۳۹۲ مورد پیش بینی قرار گرفته است ، دفاتر اداری یا دفاتر استانی دیوان عدالت اداری است که بر اساس ماده ۶ قانون دیوان عدالت اداری ، دفاتر دیوان عدالت اداری در مراکز استان ها و برای دسترسی بیشتر شهروندان در تمام نقاط کشور به دیوان عدالت اداری تاسیس شده اند . بر اساس این ماده ، به منظور تسهیل در دسترسی مردم به خدمات دیوان ، دفاتر اداری دیوان در محل دادگستری یا دفاتر بازرسی کل کشور در هر یک از مراکز استان ها تأسیس می‌گردد و وظایف زیر را به عهده دارد :

الف ) راهنمایی و ارشاد مراجعان ؛

ب ) پذیرش و ثبت دادخواست‌ها و درخواست های شاکیان ؛

ج ) ابلاغ نسخه دوم شکایات یا آراء صادر شده از سوی دیوان در حوزه آن دفتر که از طریق نمابر یا پست الکترونیکی یا به هر طریق دیگری از دیوان دریافت کرده‌اند ؛

د ) انجام دستورات واحد اجرای احکام دیوان در حوزه مربوط به آن دفتر .

هیات عمومی دیوان عدالت اداری
علاوه بر اینکه دیوان عدالت اداری صلاحیت رسیدگی به دعاوی مردم علیه شهروندان را دارد و به این منظور در ساختار و تشکیلات دیوان شعب بدوی و تجدید نظر برای رسیدگی به دعاوی پیش بینی شده است ، بر اساس ماده ۸ قانون دیوان عدالت اداری ، هیأت عمومی دیوان با شرکت حداقل دو سوم قضات دیوان به ریاست رئیس دیوان و یا معاون قضائی وی تشکیل می شود و ملاک صدور رأی ، نظر اکثریت اعضای حاضر است . بر اساس ماده ۱۲ این قانون ، از جمله صلاحیت ها و وظایف هیات عمومی دیوان عدالت اداری می توان به موارد زیر اشاره نمود :

الف ) رسیدگی به شکایات ، تظلمات و اعتراضات اشخاص حقیقی یا حقوقی از آیین ‌نامه‌ ها و سایر نظامات و مقررات دولتی ؛

ب ) صدور رأی وحدت رویه در موارد مشابه که آراء متعارض از شعب دیوان صادر شده باشد ؛

ج ) صدور رأی ایجاد رویه که در موضوع واحد ، آراء مشابه متعدد از شعب دیوان صادر شده ‌باشد .

هیات تخصصی دیوان عدالت اداری
در کنار هیات عمومی دیوان عدالت اداری ، هیات های تخصصی نیز مورد پیش بینی قرار گرفته است که بر اساس ماده ۸۴ قانون دیوان عدالت اداری ، اموری که مطابق قانون در صلاحیت هیأت عمومی دیوان عدالت اداری است ، ابتداء به هیأت های تخصصی دیوان عدالت اداری ارجاع می‌شود . هیات های تخصصی دیوان عدالت اداری مرکب از حداقل پانزده نفر از قضات دیوان می باشد و رسمیت جلسات هیات های تخصصی منوط به حضور دو سوم اعضاء است .

واحد اجرای احکام دیوان عدالت اداری
به موجب ماده ۹ قانون دیوان عدالت اداری ، واحد اجرای احکام دیوان زیر نظر رئیس دیوان یا معاون وی ، انجام وظیفه می‌نماید که از تعداد کافی دادرس اجرای احکام ، مدیر دفتر و کارمند برخوردار است . بر اساس ماده ۱۰۸ قانون دیوان عدالت اداری ، شعب دیوان پس از ابلاغ رأی به محکوم ‌علیه یک نسخه از آن را به انضمام پرونده به واحد اجرای احکام دیوان ارسال می‌نمایند . محکوم علیه مکلف است ظرف مدت یک ماه نسبت به اجرای کامل حکم دیوان یا جلب رضایت محکوم ‌له اقدام کند و نتیجه را به‌ طور کتبی به واحد اجرای احکام دیوان عدالت اداری گزارش نماید .

دیوان عدالت اداری به تازگی سامانه ای تحت عنوان درگاه اخذ دادخواست الکترونیک دیوان عدالت اداری به نشانی sajed.divan-edalat.ir برای ثبت الکترونیکی دادخواست ها بدون نیاز به مراجعه حضوری ، طراحی و راه اندازی کرده است . از دیگر امکانات این سامانه می توان به مشاهده وضعیت پرونده های مطروحه و دادخواست ها اشاره کرد .