فرق دادگاه با شورای حل اختلاف

شورای حل اختلاف با دادگاه از منظر صلاحیت و موضوع رسیدگی فرق دارند و شورای حل اختلاف صرفا به دعاوی رسیدگی می کند که طبق قانون در صلاحیت آن است . روند رسیدگی و دادرسی شورای حل اختلاف هرچند بر اساس قانون با دادگاه ها تفاوت دارد ، اما شبیه روند رسیدگی دادگاه است و از منظر هزینه دادرسی شورای حل اختلاف در مواردی کمتر از هزینه دادرسی دادگاه است .

امروزه شوراهای حل اختلاف در کنار دادگاه های دادگستری نقش مهمی در خصوص رسیدگی به پرونده های قضایی ایفا می کنند . در واقع به دلیل حجم زیاد پرونده های قضایی که به دادگاه ها ارجاع می شود ، شوراهایی با عنوان شورای حل اختلاف ایجاد شدند تا با رسیدگی به دعاوی یا اختلافات با اهمیت کمتر ، دادگاه ها فرصت و توان کافی برای رسیدگی به دعاوی پر اهمیت را داشته باشند .

بنابراین ، شوراهای حل اختلاف با دادگاه تفاوت دارند و نمی توان آنها را دادگاه تلقی کرد ؛ هر چند شورای حل اختلاف در مواردی صلاحیت رسیدگی و صدور حکم دارد ، اما آرایی که توسط شورای حل اختلاف صادر می شود قابل تجدید نظر خواهی در دادگاه می باشند . فرق شوراهای حل اختلاف با دادگاه را می توان از سه منظر صلاحیت ها و موضوعات مورد رسیدگی ، روند رسیدگی و هزینه دادرسی مورد بررسی قرار داد .

به همین مناسبت در ادامه این مقاله به بررسی موضوعاتی همچون فرق شورای حل اختلاف با دادگاه از نظر صلاحیت یا موضوع رسیدگی ، فرق شورای حل اختلاف با دادگاه از نظر روند رسیدگی و فرق شورای حل اختلاف با دادگاه از نظر هزینه دادرسی خواهیم پرداخت .

فرق شورای حل اختلاف با دادگاه از نظر صلاحیت یا موضوع رسیدگی
از نظر صلاحیت یا موضوع رسیدگی، شوراهای حل اختلاف با دادگاه تفاوت دارند . در توضیح این مطلب باید گفت که به موجب قانون اساسی همه افراد حق دارند برای دادخواهی به دادگاه‌های صالح رجوع نمایند و مرجع رسمی تظلمات و شکایات ، دادگاه های دادگستری است .

با این وجود ، در کنار دادگاه های دادگستری که شامل دادگاه های حقوقی و دادگاه های کیفری برای رسیدگی به دعاوی حقوقی و کیفری است ، شورای حل اختلاف نیز پیش بینی شده است که صرفا در برخی از دعاوی با اهمیت کم تر صلاحیت رسیدگی دارد و یا اینکه ابتدائا برای حصول سازش میان طرفین تلاش می کند ؛ لذا صلاحیت دادرسی دادگاه های دادگستری صلاحیت عام است و صلاحیت شورای حل اختلاف ، صلاحیتی خاص و صرفا در همان مواردی است که قانون تعیین نموده و از این لحاظ تفاوت دارند .

صلاحیت دادرسی شورای حل اختلاف و موضوعاتی که می تواند در شورا مورد بررسی قرار گیرد را می توان به دو دسته تقسیم بندی کرد که در دسته اول ، شورای حل اختلاف مانند دادگاه صلاحیت رسیدگی و صدور حکم در دعاوی خاصی را دارد و در دسته دوم ، شورای حل اختلاف صرفا صلاحیت تلاش برای حصول سازش میان طرفین دعوا را دارد ولی نمی تواند حکم صادر کند ؛ بلکه اگر نتوانست صلح و سازش برقرار کند ، باید پرونده را به دادگاه صالح بفرستد .

بر اساس قانون ، شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی به دعاوی زیر را دارد و در موارد زیر مبادرت به صدور رای می کند :

• دعاوی مالی راجع به اموال منقول تا نصاب دویست میلیون ریال ؛
• تمامی دعاوی مربوط به تخلیه عین مستاجره به جز دعاوی مربوط به سرقفلی و حق کسب و پیشه ؛
• دعاوی تعدیل اجاره بها به شرطی که در رابطه استیجاری اختلافی وجود نداشته باشد ؛
• صدور گواهی حصر وراثت ، تحریر ترکه ، مهر و موم ترکه و رفع آن ؛
• ادعای اعسار از پرداخت محکوم به در صورتی که شورا نسبت به اصل دعوی رسیدگی کرده باشد ؛
• دعاوی خانواده راجع به جهیزیه ، مهریه و نفقه تا نصاب دویست میلیون ریال ؛ در صورتی که مشمول ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده نباشند ؛
• تامین دلیل ؛
• جرایم تعزیری که صرفا مستوجب مجازات جزای نقدی درجه هشت باشد . لازم به ذکر است که شورای حل اختلاف در خصوص جرایم ، نمی تواند حکم شلاق یا حبس صادر کند .

البته شورای حل اختلاف صلاحیت رسیدگی به برخی از دعاوی را ندارد و این دعاوی در دادگاه باید مورد بررسی قرار بگیرند که عبارتند از :

• اختلاف در اصل نکاح ، اصل طلاق ، فسخ نکاح ، رجوع ، نسب ؛
• اختلاف در اصل وقفیت ، وصیت و تولیت ؛
• دعاوی راجع به حجر و ورشکستگی ؛
• دعاوی راجع به اموال عمومی و دولتی ؛
• اموری که به موجب قوانین دیگر در صلاحیت مراجع اختصاصی یا مراجع قضایی غیر دادگستری باشد .

علاوه بر موارد صلاحیت شورای حل اختلاف که می تواند حکم صادر کند ، شورای حل اختلاف در ارتباط با موارد زیر می تواند با توافق طرفین دعوا برای ایجاد صلح و سازش تلاش کند :

• کلیه امور مدنی و حقوقی ؛
• کلیه جرایم قابل گذشت ؛
• جنبه خصوصی جرایم غیر قابل گذشت .

البته به موجب بخشنامه اخیر ، در صورتی که دعوایی در دادگاه اقامه شده و مربوط به امور حقوقی و مدنی ، جرایم قابل گذشت یا جنبه خصوصی جرایم غیر قابل گذشت باشد ، دادگاه ابتدائا پرونده را برای حصول سازش به شورای حل اختلاف ارجاع می دهد .

در صورتی که دعوا در شورای حل اختلاف منجر به سازش شد ، شورا گزارش اصلاحی صادر می کند که این گزارش قطعی است ؛ اما اگر سازش واقع نشد ، سپس پرونده به دادگاه فرستاده می شود تا در دادگاه مورد رسیدگی قرار گرفته و حکم صادر شود .

حتما بخوانید: موارد صدور رای در شورای حل اختلاف

فرق شورای حل اختلاف با دادگاه از نظر روند رسیدگی
شورای حل اختلاف با دادگاه تفاوت هایی از منظر نحوه و روند رسیدگی دارد که تا حد زیادی در قسمت قبل مورد بررسی قرار گرفت و همانطور که اشاره شد ، شورا در طول روند رسیدگی خود به دعوا می تواند حکم صادر کرده و یا اینکه پس از تلاش برای حصول سازش میان طرفین ، اقدام به صدور گزارش اصلاحی نماید .

فرق و تفاوت شورای حل اختلاف با دادگاه از منظر نحوه ، روند و آیین رسیدگی به این دلیل است که اختلافات میان طرفین با سرعت بیشتر حل و فصل شده و از طرح آن در دادگاه اجتناب شود . لذا بر اساس قانون شورای حل اختلاف ، رسیدگی در شورای حل اختلاف تابع تشریفات آیین دادرسی مدنی نیست و مقررات ناظر بر شرایط شکلی دادخواست ، نحوه ابلاغ اوراق قضایی ، تعیین وقت رسیدگی در شورای حل اختلاف و جلسه دادرسی طبق تشریفات آیین دادرسی مدنی تعیین نمی شود .

با این حال هم اکنون تشریفات مربوط به روند رسیدگی در شورای حل اختلاف تا حد زیادی مشابه تشریفات رسیدگی در دادگاه شده است . مطابق قانون شورای حل اختلاف ، رسیدگی با درخواست کتبی یا شفاهی خواهان به عمل آید ، اما در حال حاضر اگر شخصی قصد طرح دعوا یا ثبت شکایت شورای حل اختلاف را داشته باشد باید به دفاتر خدمات قضایی مراجعه و دادخواست خود را به صورت الکترونیکی تنظیم نماید و ابلاغ اوراق قضایی نیز از طریق سامانه ابلاغ اوراق قضایی دادگاه انجام می شود .

البته بر اساس قانون شورای حل اختلاف ، روند رسیدگی قاضی شورا از حیث اصول و قواعد ناظر بر رسیدگی همچون صلاحیت ، حق دفاع از خود ، حضور در فرایند دادرسی و رسیدگی به دلایل و مستندات ، تابع مقررات قانون آیین دادرسی مدنی و قانون آیین دادرسی کیفری است و از این نظر ، روند رسیدگی در شورای حل اختلاف با دادگاه حقوقی و کیفری فرق و تفاوتی ندارد .

اما مقررات مربوط به نحوه صدور رأی ، واخواهی از رأی صادر شده در شورا ، تجدید نظر خواهی از رای شورا و همچنین هزینه دادرسی شورای حل اختلاف بر اساس مقررات قانون شورای حل اختلاف انجام می شود . طرفین دعوا می توانند شخصا در شورای حل اختلاف حضور یابند و یا از وکیل دادگستری استفاده کنند . شورای حل اختلاف می تواند علاوه بر رسیدگی به دلایل ارائه شده توسط طرفین دعوا ، با ارجاع قاضی شورا اقدام به تحقیق محل ، معاینه محلی و یا حتی تامین دلیل نماید .

بیشتر بخوانید: تجدید نظر خواهی از رأی شورای حل اختلاف

فرق شورای حل اختلاف با دادگاه از نظر هزینه دادرسی
در قسمت قبل به صورت مفصل ، فرق دادگاه با شورای حل اختلاف از نظر صلاحیت یا موضوعات مورد رسیدگی و همچنین روند رسیدگی توضیح داده شد و همانطور که گفتیم شورای حل اختلاف و دادگاه از نظر هزینه های دادرسی نیز با هم تفاوت دارند و هزینه دادرسی شورای حل اختلاف بر اساس قانون شورا مشخص شده است . به همین مناسبت در این قسمت به بررسی فرق شورای حل اختلاف با دادگاه از نظر هزینه دادرسی خواهیم پرداخت .

به طور کلی هزینه های دادرسی در دادگاه ها به موجب تعرفه های خدمات قضایی در هر سال مشخص می شود و ممکن است که هزینه های دادرسی هر سال نسبت به سال قبل افزایش یابند ؛ بنابراین هزینه دادرسی دادگاه سال به سال متغیر است که در مقاله تعرفه خدمات قضایی سال ۱۴۰۰ این موضوع بررسی شده است ؛ اما آنچه که در قانون شورای حل اختلاف برای هزینه دادرسی در شوراهای حل اختلاف تعیین کرده است به شرح زیر است :

هزینه دادرسی یا رسیدگی در شورای حل اختلاف در دعاوی کیفری معادل هزینه دادرسی در دادگاه های کیفری دادگستری است ؛

هزینه دادرسی در شورای حل اختلاف در دعاوی غیر مالی معادل هزینه دادرسی در دادگاه های دادگستری است ؛

هزینه دادرسی در شورای حل اختلاف در دعاوی مالی معادل ۵۰ درصد هزینه دادرسی دعاوی مالی در دادگاه های دادگستری است ؛

دادرسی در شورای حل اختلاف در رسیدگی به دعاوی که در جهت ایجاد سازش به آن ارجاع شده است ، بدون هزینه است و شورا هزینه ای بابت برقراری سازش دریافت نمی کند .

تجدید نظر خواهی از رای شورای حل اختلاف ، در دادگاه حقوقی یا کیفری انجام می شود و هزینه دادرسی آن ، معادل هزینه تجدید نظر خواهی دادگاه حقوقی یا کیفری است . بنابراین ، برای محاسبه هزینه دادرسی شورای حل اختلاف ، ابتدا باید تعرفه خدمات قضایی تعیین شده برای همان سال ملاحظه شده و با توجه به آن ، هزینه دادرسی دعاوی مالی ، غیر مالی و دعاوی کیفری در شورای حل اختلاف مشخص شود .

سوالات متداول

۱- شورای حل اختلاف با دادگاه از منظر صلاحیت چه فرقی دارند ؟
صلاحیت شورای حل اختلاف در قانون شوراهای حل اختلاف مشخص شده است و خارج از موارد ذکر شده شورا صلاحیتی ندارد ولی صلاحیت رسیدگی دادگاه های حقوقی و کیفری عام است و اصولا صلاحیت رسیدگی به انواع دعاوی را دارا هستند مگر اینکه از صلاحیت آنها خارج شده باشد که برای اطلاع از جزییات این موضوع می توانید مقاله را مطالعه نمایید .

۲- شورای حل اختلاف با دادگاه از لحاظ روند رسیدگی چه تفاوتی دارد ؟
بر اساس قانون شورای حل اختلاف نحوه صدور رأی و واخواهی و تجدید نظر خواهی از رای شورای حل اختلاف و همینطور هزینه دادرسی شورای حل اختلاف بر اساس مقررات قانون شورای حل اختلاف انجام می شود و با روند رسیدگی در دادگاه ممکن است متفاوت باشد که برای دریافت اطلاعات بیشتر در این خصوص می توانید مقاله را مطالعه نمایید .

۳- تفاوت شورای حل اختلاف و دادگاه ها از نظر هزینه دادرسی چیست ؟
هزینه رسیدگی شورای حل اختلاف در دعاوی کیفری و دعاوی غیر مالی معادل هزینه رسیدگی در دادگاه های دادگستری است و در دعاوی مالی معادل پنجاه درصد هزینه دادرسی دادگاه هاست و در مواردی هم که شورا برای سازش اقدام نموده است هزینه ای دریافت نمی کند که این موضوع در مقاله توضیح داده شده است .